İnsanlar bazen dini inançlarının tesiriyle yaşadıkları felaketin sebebini işledikleri makûs amellere dayandırabilirler. Mağdur travmaya bu gözle baktığında, unuttuğu birçok davranışını hatırlayıp, başına gelenlerin sebebini burada aramaya başlar.
Mağdurun felaketi travmayla bağdaştırmasının bir öteki münasebeti de, geçmişte dini mevzularda aklına gelen olumsuz niyetlerin, bugün ki yaşantısını oluşturduğu fikridir. Temelinde, kimi niyetlerin istemsiz biçimde dini bedellerine birçok kişinin aklına geldiğinden habersiz olarak ya da bu gerçeği bilmesine karşın, görmezden gelerek, elinde olmayan fikirlerinin cezasını çektiğine inanır.
“Herkes ektiğini biçer” fikrinin sıkça vurgulandığı ve en ufak bir kuraldan uzaklaşmanın bile cezalandırıldığı aile ortamında büyüyen bireyler, yaşadıkları trajedileri hak ettiklerine inanırlar. Bu tıp öğretilerle yetişen kimseler, suçlayacakları somut bir şey bulamasalar da, kendilerini itham etmeyi sürdürürler.
Olanlardan kendini sorumlu tutma fikri, bireyde genelleşmiş anksiyeteye yol açabilir. Kişi bu durumda başına bir şey geleceği ile ilgili o kadar ağır bir tasa yaşar ki, bu korku hayatının birçok alanında kaçınmaya sebep olur.
Travmatik yaşantı sonrası iç hesaplaşma yapan kişinin yansılarından birisi de, bundan sonra öteki aksiliklerin da maksadı olacağına inanmasıdır. Bilhassa birden fazla olaya maruz kalan kimse de, bu tıp bir reaksiyonun oluşma mümkünlüğü yüksektir. Yeni bir felaketle daha karşılaşacağını düşünenler, bunu tetikleyeceğini varsaydıkları durum, kişi ya da yerlerden uzak durmaya başladıkça çeşitli fobiler geliştirebilirler.
Travma sonrası birinci devir yansıların ve sonradan oluşacak uzun vadeli ruhsal külfet ve semptomların ortaya çıkardığı kanılardan birisi de, kişinin kendi geleceği ve yazgısı üzerinde mutlak denetimi olduğu faraziyesidir. Çocukluğundan itibaren bu niyet ile büyüyen bireyin, geçirdiği travma sonrası varoluşu ile ilgili temel varsayımlarının çok değerlilerinden birisi karşıt yüz olmuştur. Başına kötülük gelmeyeceğine ait inancı ne kadar güçlüyse, felaketle karşılaştığı anda yaşadığı şok ve sarsıntı da o oranda şiddetlidir. Bu yıkım onu, hayatta ziyan görebileceği ve hatta her an yok olabileceği gerçeğiyle yüzleştirmiştir. İnsan eli ile gerçekleşen travmaların tesiri daha da şiddetlidir. Kendisine niyetli olarak ziyan verildiğinde ya da en azından bu türlü olduğuna inandığında bu şiddet artar. Çünkü, bir diğerinden kötülük görebileceğini anlamıştır. Kötülük gördüğü kimsenin tanıdık ve muteber biri olması durumunda ise, yaşadığı olaya vereceği reaksiyonun derecesi en üst düzeye ulaşır. Bütün bunların yanı sıra mağdur da, hiç kimseye güvenmemesi gerektiğine dair bir kabul oluşur.
Ercüment Doğan, Ph.D.
Klinik Psikolog
