İSTANBUL – Bir insanın olağanda her vakit çıkardığı sesten daha farklı ses çıkarmasına genel olarak ses kısıklığı denir. Buna daha ince, daha kaba, çatallı, çabuk yorulan, daima kısılabilen, kimi enfeksiyonlarda hatta hiç çıkmayan seslerin hepsi dahildir…
Sesi oluşturan düzenek aslında epeyce kolaydır. Ses telleri denilen kas sistemi, kıkırdaklar ve hudutlarla uyarılarak açılır ve kapanır. Açıldıkları vakit nefes alırız. Kapandıkları vakit ise aşağıdan, yani akciğerlerden gelen hava, iki ses telinin ortasından geçerken bir vibrasyon oluşturur. Bu da sesin oluşmasını sağlar.
Boğazımızdaki yani burnumuzun gerisindeki geniz boşluğumuz ve ağız boşluğumuz bunun rezonansını verirken, lisanımız de karakterini verir. Sesin ana sistemi olan ses tellerinde oluşabilecek rastgele bir oluşum, hastalık ya da sorun ses kısıklığına yol açabilir.
SES KISIKLIĞININ NEDENLERİ
Üst teneffüs yolu enfeksiyonları:
Ses kısıklığının en sık görülen nedeninin üst teneffüs yolu enfeksiyonları olduğunu belirten Acıbadem Hastanesi Bakırköy KBB Hastalıkları ve Baş Boyun Cerrahisi Uzmanı Prof. Dr. Ferhan Öz, bu üzere durumlarda sesin birkaç gün kadar hiç çıkmayabildiğini söylüyor:
“Üst teneffüs enfeksiyonu yaşayan örneğin sinüziti olan bir kişi, ses tellerine yanlışsız akıntısı olduğu için öksürmek zorunda kalır. Öksürük travması, seste daha çabuk yorulmayı getirdiği için ses kısıklığı yaratan esas sebeplerden biri.”
Sesin yanlış kullanımı:
Prof. Dr. Öz, günümüzün çağdaş dünyasında sesin yanlış kullanımına bağlı ses kısıklıklarının da sıkça görülmeye başlandığını vurgulayarak, “Sesini daha profesyonel kullanan beşerler yani öğretmenler, tabipler, avukatlar, davet merkezleri çalışanları yahut pazarcılar gün içinde çok sık yahut çok yüksek tonda konuşmak durumundalar. Bunların bir kısmı ağır ve gürültülü ortamlarda çalıştıkları için sesini yanlış kullananlar daha çok bu kümelerden çıkıyor” diyor.
Sesi yanlış kullanmak aslında olağan ses tonundan daha yüksek tonda konuşmak ve yüksek tonda uzun müddet konuşmak manasına geliyor. Çevresel faktörler nedeniyle sesi yükseltmek, sesin kısılmasına yol açacak kadar sesi yanlış kullanmaya sebep olabiliyor. Uzmanlar sesini ağır kullanmak zorunda olan bireylere bilhassa bol su içmelerini öneriyor.
Prof. Dr. Öz, “İnsanlar konuşurken su içtikleri ve ses tellerini ıslak tuttukları sürece, ses telleri çok daha rahat çalışır. Islak bir ortamda, kaygan bir yerde, aşağıdan gelen havayla çok daha düzgün titreşirler” diyor.
Nemli, klimalı yahut basınçlı ortamlar da ses kısıklığına sebep olabilen faktörler ortasında. Örneğin uçakta bağırarak konuşmak sesi yoran bir yanlış ses kullanımı.
Reflü ve alerji:
Ses kısıklığına sebep olan hastalıkların başında ise reflü yer alıyor. Yapılan araştırmalara nazaran ses kısıklığı nedenlerinin yaklaşık yüzde 64’ü reflü nedeniyle oluşuyor. Midedeki asidin yemek borusuna kadar gelmesi ve bu asit salgısının yemek borusunun dışına çıkıp ses telleri üzerinde zehirleyici (toksik) bir tesir yapması ses kısıklıklarına sebep oluyor. Buna larengofarengeal reflü deniyor. Bu durumlarda hasta daima olarak sesini temizlemek zorunda kalıyor.
Ses kısıklıklarına neden olan bir öbür faktörün alerji olduğunu belirten Prof. Dr. Öz, alerjik bir insanın bilhassa alerjenle karşı karşıya kaldığı devirde külfetler yaşadığını vurgulayarak, “Bahar aylarında kişinin sesinde yorgunluk, ses tellerindeki ödemden ötürü bir kabalaşma olur. Bu periyotta sesini yorması ve ona daha fazla güç vermeye kalkışması yanlış bir kullanımdır” diyor.
Nodül ve polipler:
Tüm bu yanlış kullanımlardan bir ya da birkaçı birleşerek ses telinde nodüle neden oluyor. Her iki ses telinde de simetrik olarak oluşan nasırlaşma üzere kabarıklıklara nodül deniyor. Nodül büsbütün yanlış kullanma sonucunda oluşuyor. İnsanların kendilerini ses kısıklıklarından müdafaalarının en kıymetli yolu seslerini yanlışsız kullanmayı öğrenmeleri. Nodül çok uzun vakitte gelişiyor. Örneğin bir öğretmenin işe başladıktan çabucak sonra sesinde nodül oluşmaya başlarsa, belirtisi olan ses kısıklığı bir hafta sonra değil en az 3 ay sonra ortaya çıkıyor.
Polip ise yeniden sesin yanlış kullanımına bağlı olarak gelişen akut bir travma. Bilinçsiz bir biçimde yapılan ani bir bağırmaya bağlı olarak oluşan küçücük bir kanamayla ses telinde polip oluşuyor. Bağırırken hudutlu olmak ve çok gerginlik de polipe neden oluyor. Epey sık görülen polipler bir günde ses kısıklığı yaratıyor. Hastalar genelde, maça gidenler, hudutlu bir halde çocuğuna bağıranlar yahut pazarcılardan oluşuyor.
Kist ve papillom:
Ses kısıklığını yaratan bir başka faktör ise kist. Ses telinin içinde yer alan kist, oradaki salgı üreten bezlerin tıkanmasıyla oluşuyor. Kist en fazla öksürükle birlikte görüyoruz. Örneğin ağır bir üst teneffüs yolu enfeksiyonu sırasında öksüren bir şahısta kist oluşabiliyor. Kist oluştuktan sonra ise, seste yorgunluk ve çatallanma oluyor. Bilhassa çatallık kistin çok tipik bir örneği.
Selim lezyonlar da ses kısıklığına yer açabilen faktörlerden. Selim lezyonların hiçbiri kanser değil ve dikkatli muayene edilip hakikat teşhis konulduğunda cerrahi tedavi sayesinde pek başarılı sonuçlar almak mümkün.
İyi huylu bir tümör olan papillom hastalığı da ses kısıklığına sebep açan faktörlerden biri. Bu hastalığın en büyük özelliği ise daima tekrar etmesi. Bu yüzden tedavisinde kullanılan lazer cerrahiyi de tekrar etmek gerekiyor. Erişkin bireylerde kanserleşme riski olan papillom, daima denetim altında tutulması gereken bir hasta kümesi. Zira sağlıklı dokuda bile hücrelerin içinde bu virüsü bulabilmek mümkün. Cerrahi tedavi başarısı ses kalitesi açısından bakıldığında çok yüksek oranda olmayabiliyor.
Reinke ödem:
Ses kısıklığına neden olan bir öteki hastalık, ses tellerinde oluşan ve Reinke ismi verilen ödem. Bilhassa sigara içen bayanlarda görülen bu hastalık, bayanlarda erkek üzere kalın sesle konuşma halinde kendini gösteriyor. Reinke, çok konuşan, reflüsü olan, günde bir paketin üzerinde sigara içen bayanların çabucak hepsinde oluşan bir sorun.
Öbür sebepler:
Ses kısıklarının az görülen sebeplerinden biri de doğumsal bozukluklar. Bunların ortasında en sık görülen, ses tellerinin yapışık olması ve birbirlerinden ayrılmamış olması. Doğumsal bozuklukların tedavisinde çok küçük yaşlarda çok düzgün sonuçlar elde edilmese de, daha ileri yaşlarda bu başarıyı yakalamak mümkün. Hipertansiyon ilaçları, doğum denetim hapları üzere östrojen ilaçları da ses tellerinde kuruma yaptığı için ses tellerinin daha çok yıpranmasına neden olabiliyor.
MUAYENE VE TEŞHİS
Ses kısıklığı olan bir hastanın yapması gereken birinci şey vakit geçirmeden bir KBB uzmanına başvurmak. Ses tellerinin muayenesinde evvelce yalnızca ayna kullanılırken günümüzde artık mikro kameralı endoskoplar ve stroboskop kullanılıyor. Aynalar ise bugün hala ses tellerinin gerçek rengini ve hareketliliğini görebilmek için kullanılan araçlardan biri. Lakin mikro kameralı endoskopların avantajları hayli fazla.
Prof. Dr.Öz, “Kameralarla elde ettiğimiz manzaraları bilgisayarda saklayabildiğimiz için hastayı tekraren muayene etmek yerine, kaydı tekraren seyredip değerlendirebiliyoruz. Bu hastaların tedavi sonrası ve öncesi durumlarını rahatlıkla karşılaştırabiliyoruz. Ses tellerinin yavaşlatılmış hareketlerini izleyebilmek için ise stroboskop kullanıyoruz. Stroboskop sayesinde bir ses telinin başkasından farklılığını, ses tellerindeki dalgalanmayı izliyoruz. Bu dalgalanma bize ses teli içinde yahut dışındaki kitle, lezyon yahut hastalık konusunda fikir verebiliyor” diyor.
Uygulanan bir başka muayene formülü hastalığın sesiyle ilgili akustik tahliller, yani ses değerlendirmesi. Fakat bu tahliller, kişinin sesi gününe, psikolojisine ve duygusal durumuna nazaran değiştiği için birkaç defa tekrarlanmayınca sağlıklı sonuçlar vermiyor.
Tanıdaki en kıymetli ögelerden biri, hastanın kanserle mi yoksa kanser dışı bir durumla mı karşı karşıya olduğunu belirlemek. Prof. Dr. Öz tecrübeli bir KBB tabibinin muayene sırasında nodülü, polibi, kisti hatta papillomu bile birbirinden ayırt edebildiğini belirtiyor. Prof. Öz şöyle konuşuyor:
“Ancak şüphelendiğimiz bir durumda kesinlikle dokudan biyopsi alıyoruz. O kadar çok birbirine benzeyen, birbirini taklit eden öge ortasından ayrım yapamama riski her vakit var. Araştırmalar muayenede konulan teşhisin, ameliyathanede mikroskopla bakıldığı vakit yüzde 31 oranında değişebileceğini gösteriyor bize.”
TEDAVİ YÖNTEMLERİ
Nodüller:
Nodülün tedavisinde sesin düzelmesi için hastaya ses terapisi uygulanıyor ve sesini düzgün kullanması öğretiliyor. Öncelikle nodüle yol açan ve sesini yanlış kullanmasını etkileyen faktörler belirleniyor. Daha sonra hastayı bunlardan arındırma çalışmaları başlıyor. Nodülde, cerrahi tedavi en son düşünülen formüllerden biri. Fakat nodülün dışındaki polip ya da kist üzere tüm hastalıklarda cerrahi tedavi uygulanıyor. Bu hastalıkların altında da sesin yanlış kullanımı olduğu için, bu hastalara da operasyon öncesi ya da sonrasında kesinlikle ses terapisi öneriliyor.
Ses terapisi, bir kişinin sesini düzgün bir formda kullanabilmesini hedefleyen bir tedavi yolu. Bu metotta hastanın sesini kullanırken, postürü, boynunun yapısı, ağzının açılması, lisanını kullanma formu, diyaframı ve nefes alışı ile ilgili her şey öğretiliyor. Eğitimli ses terapistleri tarafından uygulanan bu formül, gırtlak kanseri üzere hastalıkların da rehabilitasyonunda değerli bir rol oynuyor.
Reflü:
Reflü ise medikal tedavi ve hastanın hayatında gerekli değişimlerin yapılmasıyla tedavi ediliyor. Hastanın kilo almaması; çikolata, çay ve kahve tüketiminden kaçınması; çilek ve domates yememesi; antrenman yapması ve gerilimden, yağlı yiyeceklerden ve sigaradan uzak durması gerektiğini vurgulayan Prof. Dr. Öz, ses sanatkarlarının da performansını düşürebilecek bir hastalık olan reflünün tedavisinin öncelikle hastanın hayatını nizama sokmaktan geçtiğini söylüyor.
Gırtlak (Larenks) kanseri:
En çok 40 ve 60 yaşları ortasındaki erkeklerde görülen gırtlak kanseri, bayanlarda daha genç yaşlarda görülen bir hastalık. Gırtlak kanserinde, kollayıcı tabip anlayışının çok değerli olduğunu vurgulayan Prof. Dr. Öz, hastalara birinci olarak şayet sigara içiyorsa kesinlikle bırakması, içmiyorsa hiç başlamaması gerektiğinin önerildiğini söylüyor.
Sigara içmeyen insanların neden gırtlak kanseri olduğuna dair yapılan araştırmalar da var. Bu araştırmalar reflünün gırtlak kanserinin altındaki en değerli etken olduğunu kanıtlıyor. Reflünün akabinde ise alkol kullanımı geliyor. Alkol tek başına kanser yapmasa da reflüyü artıran, tetikleyen bir tesire sahip. Alkolün tesiri sigarayla birleştiği vakit ise gırtlak kanseri oluşumu riski artırıyor. Pek çok kanser tipinde olduğu üzere gırtlak kanserinde de erken teşhis çok değerli. Zira teşhis ne kadar erken koyulursa tedavi başarısı ve 5 yıllık ömür talihi o kadar yüksek oluyor. Hastalık erken evrede yakalanırsa, cerrahi tedaviden de radyoterapiden de birebir sonucu elde etmek mümkün. İki tedavi tekniği ortasında da kimi farklılıklar mevcut. Cerrahi tedaviden sonra ses kalitesinde biraz bozulma ve kısılma olabiliyor. Zira ses telinden kanserli bölge büsbütün çıkartıldığı için ses telinin gücü azalıyor ve iki ses telinin karşı karşıya gelişi olması gerektiği üzere olmuyor. Radyoterapi de ise ses kalitesinde bu bozulma yaşanmıyor. Ayrıyeten cerrahi tedavi çok kısa bir müddette yapılırken, radyoterapi haftalarca sürebiliyor. Hastalık şayet ileri evredeyse o vakit cerrahi tedavi ön plana çıkıyor ve radyoterapi destekleyici rol oynuyor. Erken evredeki tedavi başarısı yüzde 99’lara yakınken, bu oran hastalığın evresi ilerledikçe düşüyor. Bu yüzden yaşanılan ses kısıklığı sorunu bir haftanın üzerine çıktığı vakit, kesinlikle bir KBB tabibine başvurmak gerekiyor. Zira ses kısıklığı olağan bir şey değil ve kesinlikle nedeninin belirlenmesi gerekiyor.
