Psikolojik dünyamızda sürekli kendimizle bir savaş içerisindeyiz. Bize karşı gelen olumsuzlukları da psikolojide savunma mekanizmaları ile savuşturmaya çalışırız. Hayatımızda yaşanılan olumsuzluklar karşısında bilinçsiz olarak geliştirdiğimiz ve kendimizi korumak için yaptığımız savunma araçları psikolojide savunma mekanizmaları olarak adlandırılır.
Kişiler, bu savunma mekanizmalarını bilmeden kullanmaktadır. Eğer savunma mekanizmaları sürekli olarak kullanılmaya başlanırsa anormal bir nitelik kazanır. Psikolojide savunma mekanizmaları, duyulan kaygıyı azaltarak, bulunulan tehditten kendini korumak için kullanılır. Savunma mekanizmaları ile kesin çözüm kazanılmaz, sadece geçici fayda sağlanır.
Bir birey sürekli savunma mekanizmalarının ardına sığınıyorsa, onda önceleri nevrozlar, sonraki zamanlarda da psikozlar görülebilmektedir. Her savunma mekanizması olumlu sonuç vermez. Bazıları da olumsuz sonuçlar doğurabilmektedir.
Psikolojide Savunma Mekanizmaları Nelerdir?
1. Bastırma
1. BastırmaBireyin yaşadığı kaygı ve üzüntü verici olayları unutmak için bilinçaltına itme çabası, bilinçten uzaklaştırmak için birey bastırma yöntemini kullanabilir yani olayları bilinçaltına itebilir.
2. Bahane Bulma (Mantığa Bürüme)
Bahane bulma sıkça karşılaştığımız bir durumdur. Birey olaylar karşısında gerçeği söylemeyip nedenler uydurur. Çok fazla isteyip zengin olamayan ve zengin arkadaşını kıskanıp; “Zenginlik başa bela.” demesi bu savunma mekanizmasına örnek gösterilebilir.
3. Yansıtma
Bir diğer adıyla başkasını suçlama, kendi yaptığını başkasına yansıtarak, yanlışlıklarını ve olumsuz tavırlarını başkalarında görme olayıdır. Saldırgan bir bireyin diğer insanları saldırganlıkla suçlaması bu savunma mekanizmasına örnek olarak gösterilebilir.
4. Telafi Etme
Bir konudaki başarısızlık ile gelen eksiklik, yetersizlik ve aşağılık duygularını farklı bir alanda başarı sağlayıp bertaraf etmek. Bir diğer adı ödünleme olan bu savunma mekanizması, hem bedensel eksikliklerden hem de sosyal alanlardaki başarısızlıklardan ortaya çıkabilir. Bedensel yetersizliği yüzünden sporcu olamayan birinin okuyup iyi bir avukat olması bu savunma mekanizmasına örnek olarak gösterilebilir.
5. Yüceltme
Doğal bir şekilde doyurulması toplum tarafından onaylanmayan, bazı fizyolojik ve psikolojik dürtülerin toplumca onay görmüş farklı alanlara kaydırılarak biçim değiştirip doyurulma olayıdır. Çocuğu olmayan bir kadının kreşte çalışması bu savunma mekanizmasına örnek gösterilebilir.
6. Karşıt Tepki
İçgüdüleri çarpıtma ve iki yüzlü olma olarak da anlatabileceğimiz bu durumda, birey asıl tepki yerine zıt bir tepki gösterir. Hırsızlık yapma amacında olan birisinin hırsızlığı kötüleyen sözler sarf etmesi bu savunma mekanizmasına örnek olarak gösterilebilir.
7. Özdeşim Kurma
Başkalarına özenme ve özdeşleşme olarak da tarif edilebilen özdeşim kurma kişinin iki farklı davranışını içermektedir. Başka bir bireyin özelliklerini görüp, ona benzemek için taklit etmek ve başkalarının başarısıyla kendi başarısıymış gibi övünme olayıdır.
8. Hayal Kurma
Fantezi geliştirme ve düş kurma olarak da bilinen hayal kurma, kişinin kendini olmak istediği biri gibi düşleyerek, acı gerçeklerden kaçması ve tatlı düşlere sığınması biçimindedir. Sınavı kazanarak doktor olabilme amacını gerçekleştiremediği için hayal dünyasında sınavı kazanır, doktor olur ve ameliyata bile girer. Psikolojide savunma mekanizmaları bireyin kendini nerede görmek istediğiyle de alakalıdır.
9. Kaçma
Adından da anlayacağınız gibi kaçma, duyarsızlık, yok sayma ve önemsiz davranma gibi kelimelerle anlatabileceğimiz şekilde kendini gösterir. Kişi, yaşanılan problemler karşısında çözüm odaklı davranışlar sergilemek yerine tepkisizliğini ve vurdumduymazlığı gözler önüne serer. Sanki problem onun değilmiş ve onu ilgilendirmiyormuş gibi davranmayı sürdürür. Birey kaçma davranışını sergiliyorsa sorumsuzluk ön plandadır. Hem işine hem de evine karşı ilgisizdir. Söylenenlere de kulak asmaz.
10. Yön Değiştirme
Psikolojide savunma mekanizmaları arasında yerini alan yön değiştirme, tepkiyi olması gereken hedefe veya kişiye değil başka hedefe / kişiye yöneltme durumudur. Kişi tepkinin yönünü ve yerini değiştirmek için davranışlarda bulunur. Babasının kızdığı çocuğun kardeşini dövmesi de buna örnek olarak gösterilebilir.
11. Kendini Yöneltme
Kişinin asıl hedefe yöneltemediği öfke ve saldırganlık halini kendine yöneltmesi durumudur. Bu savunma mekanizmasına örnek olarak; Boks maçında rakibe yenilen kişinin eve gelince duvarı yumruklaması gösterilebilir.
12. Gerileme
Adından da anlayacağınız gibi ilkele olan dönüş ve önceki yaşlardaki tavırlara geri dönerek seviyesiz hareketler sergileme olayıdır. Problemle baş edemeyeceğini anlayan bir bireyin çocuk gibi ağlayıp, tepinerek probleme karşı koyması, medeni iki birey arasındaki seviyeli bir tartışma olması gerekirken küfürlü ve kavga eğilimi olması buna en güzel örneklerdendir.
13. İnkar Etme
Kişi canını yakan gerçekleri kabul etmeyip, reddetmesi durumudur. Çok sevdiği birinin ölümüyle, “Hayır o ölmedi, bir gün elbet geri gelecek ve bu yaşadıklarımın hayal olduğunu gösterecek” diyerek savunma yapması bu duruma örnek olarak gösterilebilir.
14. Pollyanna
Kişi karşılaştığı her zorlukta “iyi ki daha kötüsü olmadı” diyerek kendi kendine mutluluk oyunları sergilemesi durumudur. Tek gözünü kaybeden birinin, “iyi ki diğer gözümü de kaybetmedim.” demesi, tüm parasını kaybeden birisinin ise “Canım sağ olsun.” demesi örnek olarak gösterilebilir.