Öz şefkat, olumsuz tecrübelerin yaşandığı bir anda, zihni sert tenkitlere maruz bırakmak yerine öncelikle olanları kabul etme ve kişiyi kendi şiddetinden müdafaa yeteneğidir (Atay, 2021). Öz şefkat, Neff (2003a) tarafından kişinin kendine karşı sağlıklı bir alternatif tavrı olarak kavramsallaştırılmıştır. Doğu ideolojisinden gelen Budist bir kavram olan öz şefkatin temelinde nezaket, farkındalık, ortak insanlık hali elementleri yer alır. Bu yaklaşım, kainattaki herkesin birbirine bağlı olduğunu, zaafları ve kusurlarıyla varlık gösterdiğini münasebetiyle herkesin nezakete gereksinimi olduğunu vurgular. Ayrıyeten kusurlara ve zayıflıklara yargılayıcı bir halla yaklaşmanın hayattaki zorluklara karşı dayanıklılığı azaltacağını savunur. Bu yazı son yıllarda psikoloji literatüründe yeni olarak başvurulan, çok fazla ve sıklıkla yanlış kullanılan bu kavramın ne olmadığını vurgulamak için yazılmıştır.
Neff (2003a) öz şefkatin, kendine acıma, kendini şımartma, bencillik ve özsaygı ile karıştırılmaması gerektiğini bilhassa açıklamıştır. Kişi kendine acıdığında kendi problemlerine kapılır ve diğerlerinin da benzeri meseleleri olduğunu unutur. Diğerleriyle olan irtibatlarını görmezden gelerek bunun yerine dünyada acı çekenlerin yalnızca kendileri olduklarını düşünebilirler ve bir bütünün kesimi olduklarını unuturlar. Kendilerini herkesten uzak tutarak diğerlerinin hayatının kusursuz olduğuna inanırlar. Kendine acıyan beşerler, sırtlarında ağır bir duygusal yük varmış üzere davranıp bu duygusal yükün haksızlık olduğunu düşünebilirler. Sonuç olarak hislerini olduğu üzere değil, abartarak yaşadıkları için kendilerine ziyan verirler. Öte yandan öz şefkatli bir yaklaşım, kişinin bu tecrit ve kopukluk hisleri olmadan kendisiyle ve diğeriyle ilgili tecrübelerini daha büyük bir perspektiften görmesini sağlar ve hisler bir yük haline gelmeden bunları yaşamayı önerir. Öz şefkatli bir anlayışı benimseyen biri şunu söyleyebilir: “Evet, şu an yaşadıklarım çok sıkıntı lakin bazen insanoğlunun gayret etmesi olağan ve doğal. Yalnız değilim…”
İnsanların kendilerine karşı daha şefkatli olmamalarının bir numaralı nedeni kendilerine karşı çok yumuşak olmaktan korkmaları ve kendi iç yargıçlarının onları hizada ve yolda tutamayacağından endişelenmeleridir. Öteki bir deyişle, öz şefkat ile kendini şımartmayı, bencilliği karıştırmaktadırlar. Vurdumduymaz beşerler zorluklarla başa çıkmak için kendilerine birtakım mükafatlar ve zevkler (bir kutu çikolata ve birkaç kâse dondurma gibi) verme eğilimindedir. Bu, gerçeklerle yüzleşmek için bir erteleme yoludur. Meselelere karşı bilişsel ve duygusal temelli bir tahlil değildir. Buna karşılık, şefkatin özündeki itina, büyüme ve değişim için güçlü bir motive edici güç sağlarken, kendini kınama korkusu olmadan kendini açıkça görmek için gereken itimadı sağlar.
Öz şefkatle karıştırılmaması gereken bir başka kavram da özsaygıdır. Öz hürmet, daha çok kendimize ne kadar kıymet verdiğimiz ve hürmet duyduğumuzla ilgili bir değerlendirmedir ve başkalarından daha âlâ hissetmeyi gerektirir. Münasebetiyle öz şefkatten farklı olarak şartlara bağlıdır ve bu şartlara dayalı değerlendirmeler içerir. Ayrıyeten bu değerlendirmelere ve dış etkenlere bağlı olarak artabilir yahut azalabilir. Öz şefkat, öz hürmetten farklı olarak içimizde var olan bir güçtür. Kendimize ve kusurlarımıza şartsız yaklaşmamızı sağlar. Öz şefkat tıpkı vakitte daha fazla açıklığa da müsaade verir, zira ferdî başarısızlıklar nezaketle kabul edilebilir ve gizlenmeleri gerekmez. Dahası, öz şefkat dış şartlara bağlı değildir, her vakit mevcuttur- bilhassa yüz üstü düştüğünüzde! Araştırmalar, özsaygı ile karşılaştırıldığında, öz şefkatin daha fazla duygusal esneklik, daha yanlışsız benlik kavramları, daha fazla sevecen ilgi davranışı ve daha az narsisizm ve tepkisel öfke ile bağlantılı olduğunu göstermektedir (Neff ve Germer, 2018).
Öz şefkat hakkında duyulan kuşkuları gidermenin yolu neyi anlattığını, neyi işaret ettiğini âlâ kavramaktan geçiyor, öz şefkatin şimdiki olarak ele alındığı bu periyotta yanlışsız anlaşılması dileğiyle…
