Aft yahut aftöz ülser, ağız içinde yer alan yumuşak dokularda yahut diş etleri tabanında gelişen beyaz renkli, küçük ve ağrılı yaralar olarak isimlendiriliyor. Memorial Şişli Hastanesi Dermatoloji Kısmı Uzm. Dr. Olağanüstü Ödemiş aft ile ilgili merak edilenleri anlattı.
Aft nedir?
Genellikle ağız mukozasında görülen, zaten güzelleşmeye eğilimli, ağrılı yaralardır. Aftöz stomatit yahut aftöz ülser olarak da isimlendirilebilirler. Hayli sık karşılaşılan ağız hastalıklarından biri olan aftlar; hastalarda konuşurken, yutkunurken dahi hassasiyet yaratıp, bir şeyler yenilip içilmesini zorlaştırabildiği için şahısların hayat kalitelerini olumsuz etkileyebilmektedir. Bununla birlikte aftlar güzelleştikten sonra tekrarlama eğilimi gösterebilirler; birtakım hastalarda sık kimilerinde daha az sıklıkta tekrarlamalar görülebilir. Bunun dışında çoklukla zararsızdırlar ve bulaşıcı değillerdir.
Sıklıkla ağız içinde dudakların iç kısmında ve lisan kenarlarında görülmekle bir arada; lisanda, damakta, diş etlerinde, bademciklerde, hatta yemek borusu, sindirim sistemi mukozası, genital bölge mukozasında da aft oluşabilmektedir.
Tipik olarak; tabana yapışık sarımsı-grimsi beyaz bir membranla örtülü; sıklıkla dar kırmızı bir bölge ile çevrili, oval yahut yuvarlak biçimli, yüzeyel ülserler formunda görünürler.
Aftlar büyüklüklerine nazaran 2 kümeye ayrılmaktadır. Çapları 1 santimetreden küçük olanlara minör aft, çapları 1 santimetreden büyük olanlara majör aft denilmektedir.
Minör aftlar, majör aftlara nazaran daha sık görülür; ortalama 1-2 hafta içinde zaten iz bırakmadan güzelleşir. Majör aftlar ise daha seyrek görülür; güzelleşmesi daha uzun sürer ve güzelleşirken iz bırakabilir.
Aftın nedenleri nelerdir?
Aft, nedeni tam olarak bilinmeyen bir hastalıktır. Sıklıkla sağlıklı insanlarda olmak kaydıyla; çabucak herkeste hayat boyunca bir yahut birkaç kere görülebilmektedir. Çoğunlukla altta yatan bir neden bulunamamakla bir arada; sık tekrarlayan aftlar varlığında, afta sebep olabilecek durumların araştırılması açısından bir tabibe başvurulması gerekir. Aft nedeni olabilecek durumlar şunlardır:
- Ağız içi travmalar: Isırık yaralanmaları, yanlış diş fırçalama sonucu tahribat, sıcak yiyecek-içecek tüketimi, uygun olmayan diş protezleri ve diş tellerinin kullanımı,
- Psikojenik stres
- Asidik yiyeceklerin yahut baharatların çok tüketimi: Turunçgiller, domates, turşu, acı biber alkol vb.
- Kimyasal tahriş: Besinlerdeki, diş macunlarındaki koruyucular, renklendiriciler katkı maddeleri
- Hormonal durumdaki bozukluklar ve değişiklikler: Premenstrüel devir, gebelik vb.
- Genetik yatkınlık
- Vücut direncinin düşmesi ve bağışıklık zayıflığı yaratan durumlar
- Vitamin ve mineral eksiklikleri: C vitamini B1, B2, B6, B12, D vitamini ve demir, çinko, folik asit eksiklikleri
- Viral ve bakteriyel enfeksiyonlar
- İlaçlar: Kimi tansiyon ilaçları, ağrı kesiciler vb.
- Hastalıklar: Behçet hastalığı, Çölyak hastalığı, İnflamatuar Bağırsak Hastalıkları, HIV enfeksiyonu, kimi romatizmal hastalıklar, Reiter sendromu, nötropeni, MAGIC sendromu, IgA eksikliği vb.
Aftın belirtileri nelerdir?
- Özellikle ağız içinde lisanda; damakta, yanak iç kısımlarında ve boğazda görülen şiddetli ağrı ve yaralar
- Yutkunurken, konuşurken, bir şeyler yiyip içerken artan hassasiyet ve ağrı
- Kırmızı keskin dar bir sonla çevrili; sarımsı- grimsi beyaz renkli yuvarlak yahut oval biçiminde yaralar
- Ağız dışına da yayılabilen, genital bölgede de gözlenebilen ağrılı yaralar
- Bazı şiddetli aft durumlarında; ateş, lenf bezlerinin şişmesi, halsizlik, yorgunluk görülebilir.
Aft nasıl geçer? Afta neler yeterli gelir?
Aftlar; birçok vakit rastgele bir tedavi gerektirmeden tabiatıyla iyileşmektedirler. Sıklıkla küçük, minör aftlar biçiminde görülüp 1-2 hafta içinde iz bırakmadan güzelleşirler. Büyük, majör aftların güzelleşmesi ise 3-6 hafta kadar sürebilir ve güzelleşirken iz bırakabilirler. Uygunlaşması 3 haftadan uzun süren, sık tekrarlayan aft varlığında; altta yatan nedenlerin araştırılması ve faal bir tedavi uygulanabilmesi için bir deri hastalıkları uzmanına danışılması uygun olacaktır.
Aft tedavisinde hedeflenen; ağrıyı ve acıyı azaltmak, güzelleşmeyi hızlandırmak, varsa altta yatan nedenleri saptayıp gidermek ve tekrarları önlemektir.
Aftın ve şikayetlerin şiddetine nazaran; ağrıyı azaltıcı, iltihabı baskılayıcı, antimikrobik tedaviler sprey, gargara, jel ve krem formunda topikal olarak uygulanmak üzere uzman tabip tarafından önerilir. Topikal tedavilere yetersiz karşılık durumunda, güzelleşmeyen majör ülser varlığında oral tablet yahut enjeksiyon biçiminde sistemik tedaviler de eklenebilmektedir.
Aftın güzelleşme müddetince; sıcak, tahriş edici, asidik yiyecek ve içeceklerden uzak durulmalı, ağız hijyenine dikkat edilmelidir. Tuzlu su yahut karbonatlı su ile gargara yapılabilir. Ayrıyeten adaçayını ve papatya çayını demleyip soğuttuktan sonra ağız çalkalanabilir; aft üzerine çay ağacı yağı sürülebilir.
Aft neyin belirtisidir?
Aft; çoğunlukla altta yatan değerli bir nedeni bulunmayan, çabucak herkeste görülebilecek zararsız bir rahatsızlıktır. Ama birtakım hastalarda; bağışıklık sisteminin zayıfladığı durumlar, Behçet sendromu, kelebek hastalığı (Lupus), Crohn-ülseratif kolit üzere inflamatuar bağırsak hastalıkları, reaktif artrit vb. değerli hastalıklarla bağlı olarak görülebilmektedir.
Ağızda aft neden çıkar?
Ağız içi hijyeninin makûs olması; ağız içinde bakteriyel, viral casusların çoğalmasına neden olabilir ve bu mikroorganizmalardan kaynaklı yahut bunlara karşı gelişen alerjik tepkilerle bağlı olarak aft gelişebilir. Kimi besinlere karşı gelişen alerjik tepkiler da aft gelişimini tetikleyebilir. Bilhassa demir, B12 vitamini, folik asit üzere vitamin ve minerallerin eksiklikleri aft oluşumuna neden olabilir. Bağışıklık sisteminin zayıflığı, gerilim, telaş, depresyon üzere ruhsal rahatsızlıklar aft gelişimiyle bağlantılı olabilir. Bunların dışında bilhassa Behçet hastalığı üzere kıymetli sistemik hastalıkların bir bulgusu olarak görülebileceği üzere; uygun olmayan diş teli, protez yahut diş fırçası kullanımı, ısırık alışkanlıkları üzere kolay travmatik sebeplerle alakalı olarak da ortaya çıkabilir.
Çocuklarda aft durumunda neler yapılmalıdır?
Çocukların bağışıklık sisteminin erişkinlere nazaran gelişme basamağında olmasından dolayı; çeşitli hastalıklar varlığında bağışıklık sistemleri kolay kolay zayıflayarak aft gelişimi görülebilmektedir. Ayrıyeten beslenme yetersizliği de aft oluşumuna neden olabilir. Uzman doktor tarafından yapılan tetkiklerde, bağışıklık zayıflığı yahut beslenme yetersizliğine bağlı bir durum olduğu tespit edilirse; çocuk için uygun beslenme tekliflerine ek olarak, gerekli vitamin ve mineral takviyesi verilebilir. Aft için ise çocuğun yaşı göz önünde bulundurularak; yeniden öncelikle topikal olmak üzere uygun bir medikal tedavi düzenlenebilir.
Aftı önlemek için neler yapılabilir?
Aft gelişimini önleyebilmek için alınabilecek tedbirler şunlardır:
- Düzenli ve istikrarlı beslenme, psikojenik gerilimden uzak durma, alkol-sigara kullanımından kaçınma üzere sağlıklı ömür şekli davranışlarının benimsenerek bağışıklık sisteminin güçlü tutulması.
- Ağız hijyenine dikkat edilmesi; mümkünse her yemekten sonra dişlerin fırçalanması, sodyum lauryl sülfat (SLS) içermeyen diş macunlarının tercih edilmesi.
- Ağızda travmaya yol açabilecek uygunsuz protez, diş teli kullanımından kaçınılması; varsa diş ve dişeti problemlerinin giderilmesi.
- Sıcak, asitli, baharatlı besinlerin çok tüketiminden kaçınılması.
- Sert, kabuklu, tahriş edici besinlerden uzak durulması.
